మతంగ మహర్షి ప్రసిద్ధ లక్షణ కర్త, వేదవేదాంత దర్శనం లో ప్రముఖ మహర్షులులో ఒకరు. వేద వేదాంత సాహిత్యం ను అధ్యయనం చేస్తూ వ్యక్తిగత అనుభవాలను ఉపయోగించి వేదవేదాంతంలో సందర్శనాత్మక భావనలను ప్రతిపాదించారు.
మతంగ మహర్షి ముందుగా ఒక పుష్కర ద్వీపంలో ఒక గృహస్థు ఆగమనం చేసిన కథ ద్వారా ప్రసిద్ధి కలుగున్నారు. అది కాకా పురాణంలో కూడా ఉన్నది.
మతంగ మహర్షి గ్రంధము బృహద్దేశి. శృతి నిర్ణయం, స్వర నిర్ణయం, మూర్చన, తానములు , జాతులు, రాగ లక్షణాలు, భాష లక్షణాలు బృహద్దేశిలో అధ్యాయాలు. ఈయన రాగాలకు నిర్వచనం ఇచ్చారు.
ఈ రాగాలు మార్గపద్ధతికి భిన్నాలు. దేశ వ్యవహార నిషిధ్ధాలు. ప్రాచీన గ్రంధాలలో గ్రామములనీ జాతులనీ వ్యవహారం ఉంటుంది. దేశ వ్యవహారముల నుండి రాగాలను పరిపూర్ణ స్వరూపాలతో తొలిసారిగా శాస్త్రములో చొప్పించినవాడు మతంగుడు. అదీ కాకుండా ఆ రాగాలలో కొన్ని జనక రాగములనీ వాటి నుండి అంతర భాషా రాగాలు పుట్టాయని చెప్పాడాయన. సౌరాష్ట్ర, గుర్జరి, ఆంద్ర,షడజ్యోదీచ్యా, గాంధారోదీచ్యా, సౌవీర, ఆభేరి రాగాలలో చాలా వరకు ఆ యా దేశాలకు సంబంధించిన పేర్లను కలిగిఉండడం చూస్తే ఆనాడు దేశంలో జనానీకంలో వ్యవహారంలో ఉన్న రాగాలను మతంగుడు క్రోడీకరించి తనకు ముందున్న గ్రామ జాతి పద్ధతిలో సమన్వయము చేసుకుంటూ రాగ లక్షణములను ప్రత్యేక పద్ధతిలో శాసించి తరువాత లక్షణకర్తలకు మార్గదర్శకుడైనాడని తెలుస్తున్నది.
మతంగుడు ప్రబంధాధ్యములో ముఖ్య గేయ రచనలు ఇవి :
మతంగ మహర్షి ఒక ప్రాచీన భారతీయ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు గురువు. మహర్షి మానవ కంటికి కంటి శాస్త్రవేత్త అయినా, అతని గణిత పరిజ్ఞానం మాత్రమే కాదు, వేదికల సామాజిక సమస్యలకు కూడా అద్దంగా ఉపాధాయనగా ఉండారు.
మతంగ మహర్షి అతని కాలంలో రచించిన గ్రంథాలు ఇవే:
మతంగలీయం – ఇది భారతీయ గణిత శాస్త్రంలో సౌర మండలాల ప్రశ్నలను పరిష్కరించడంలో ఉపయోగపడేది. ఇది సౌర మండలాల స్వల్ప సమయంలో అందరికీ పూర్తి సమాధానాలు అందిస్తుంది.
కందాఖ్య ప్రబంధము – కందాఖ్య ప్రబంధం భారతీయ దర్శన శాస్త్రంలో ఒక ప్రముఖ ప్రబంధం. ఇది భారతీయ వ్యాకరణ శాస్త్రంలో అత్యంత ప్రముఖ గ్రంథంలో ఒకటి. ఇది ఒక ప్రాచీన గ్రంథమును ఆధారంగా తీవ్రతగా విశ్లేషించి వివరణలు నివేదించేది.
కందాఖ్య ప్రబంధం లాలితత్రిశతీ గ్రంథంలో ప్రథమ భాగమును కలిగి ఉంటుంది. ఇది వాస్తవంగా ఒక సంక్షిప్త వైదిక విధానము వివరించే ఒక సూక్తం మరియు ఆ సూక్తంలో ఉపయోగించనున్న మంత్రాల స్వరూపాన్ని వివరిస్తుంది. ఇది కందాఖ్య ఉపనిషద్దిలోని ఒక సంస్కృత పాఠమును వివరిస్తుంద
వృత్త ప్రబంధము – వృత్త ప్రబంధం ఒక ప్రాచీన భారతీయ గణిత గ్రంథములో ఉన్న ఒక అధ్యాయం. ఇది గణిత శాస్త్రంలో చాలా ప్రముఖమైన సూత్రాల స్థానం పొందిన ప్రాచీన గ్రంథం. వృత్తము అనేది వృత్తాకార ఆకారం కలిగిన ఒక ఆయామము. గణితంలో వృత్తం మరియు అది ఉండిన పరిమాణం పరికల్పనలకు ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుంది.
ఈ ప్రబంధం వృత్త ప్రకారం కలిగిన వ్యూహాలు, వ్యాసాలు, రేఖాచారాలు మరియు వృత్త సంఖ్యల మీద చెప్పబడిన అభ్యాసాలు పై వివరణ అందిస్తుంది. ఇందులో అనేక సూత్రాలు ఉన్నవి, విస్తృత ఉదాహరణలు కూడా
గద్య ప్రబంధము – గద్య ప్రబంధం ఒక కథానాటక రూపంలో ఉన్న సుందర లేఖనము. ఇది ఒక సంపూర్ణ సాంద్రత కలిగిన లేఖనం, అనుకరణీయంగా ఉంది. గద్య ప్రబంధంలో ఒక స్వతంత్ర ప్రసంగం చెప్పబడుతుంది, దీనిని మన అంతర్జాలంలో నిర్మాణిస్తుంది.
గద్య ప్రబంధం వ్యాస ప్రదర్శన, నిర్వచనం మరియు సూక్ష్మ వివరణలను ఉపయోగించి కథలను తిరస్కరించటానికి మరియు ఉపయోగిస్తారు. ఇది సామాన్యంగా పద్యం లేక పద్యాల సందర్భాలు ప్రతిపాదిస్తుంది.
దండకం, వర్ణకం, ఆర్యా, గాదా, ద్విపదం, చతుష్పాది, దోదకం, తోటకం, వాస్తు, క్రౌంచపడం, హంస పదం మొదలైనవి మొత్తం నలభై దాకా చెప్పారు.
ఇవి దేశీయ రచనా విశేషాలు. వీనిలో మొదటిది కందం అనేది కందార్థంగా యక్ష గానాల్లో వినబడే దరువు. గద్య ప్రబంధాలను చూర్ణిక అనే పేరుతో వింటుంటాము. దండకాలకు తెలుగు సాహిత్యం నిధి. నందికేశ్వర, నారద, మండూక, కశ్యప, ఆంజనేయ, కోమల , తండు కర్తలతో పాటు భరత మాతంగుల పేర్లు కూడా వినబడతాయి. భరతుడు దేవలోకంలో ఇంద్ర సభలో నాట్య సంగీతాచార్యుడని ప్రసిద్ధ సంస్కృతాంధ్ర నాటకాలలో కనబడుతుంది.
కానీ నాట్య శాస్త్ర గంధ పరిశోధకులు భరతుని చారిత్రిక పురుషునిగానే సుమారు క్రీ. శ ఆరవ ప్రాంతమున వెలసినవాడని చరిత్రకారులు నిర్ణయించారు. ఆ తరువాత మతంగుని కాలం. వీరిద్దరి గ్రంధాలు కూడా వేర్వేరు వ్యాఖ్యానాలతో మనకు లభిస్తున్నాయి. ఈ లక్షణ కర్తలంతా భారత దేశం అన్ని ప్రాంతాల వాణీ ప్రామాణికులు.
